Bilindiği üzere, enerjiyi iletmek için kullanılan kabloların seçimi kadar yapılan bağlantılarda doğru kablo aksesuarlarının seçimi ve kablo aksesuar uyumu da hayati önem taşımaktadır. Birçok elektrikli uygulamalara doğrudan bağlantı yapılmasını sağlayan kablo pabuçlarını seçerken nelere dikkat edilmelidir?
Bilindiği üzere, enerjiyi iletmek için kullanılan kabloların seçimi kadar yapılan bağlantılarda doğru kablo aksesuarlarının seçimi ve kablo aksesuar uyumu da hayati önem taşımaktadır. Birçok elektrikli uygulamalara doğrudan bağlantı yapılmasını sağlayan kablo pabuçlarını seçerken nelere dikkat edilmelidir?
Kablo Pabucu Nedir?
Endüstriyel terminolojiye göre “konektör” ya da “çapa” olarak da bilinen kablo pabuçları, birçok elektrikli uygulamalara doğrudan bağlantı yapılmasını sağlamak, bakım, tamirat, montaj ve demontaj işlemlerinde kolaylık sağlamak amacıyla tasarlanmış kablo aksesuarlarıdır. En yaygın örneği, motorlu araçların elektriksel aksamlarını beslemek için kullanılan akü bağlantı uygulamalarıdır.
Resim 1: Farklı boyutlarda kablo pabuçları
Kullanım Şekilleri Kablo pabuçları, kalıcı bağlantı olması gereken ve direkt bağlantının uygulanmasının sakıncalı olduğu yerlerde kullanılır. Kullanım şekillerine göre uygulama yöntemleri de değişkenlik gösterebilir. Bağlantısı yapılacak olan pabucun tipine göre lehim ya da kaynak yapılır. Daha sonra pabucun bağlantı ucu, cıvata, vida ya da klips vasıtası ile tam eşleşen bir terminal ile bağlantı noktasına sıkıştırılarak bağlanır. Birçok ebatta ve farklı metal malzemeler ile üretilen pabuçlarda en sık kullanılan metal ise bakırdır. Vida terminalleri için çatal veya “U” şekilli pabuçlar; cıvatalı uygulamalar için kapalı ring veya “O” tipi pabuçlar; sıkıştırmalı ya da bıçak uçlu terminaller için de pin veya yassı tutamaklı pabuçlar kullanılır. Kablo pabuçları daha kalın kesitli kabloyu daha küçük ebatta bir konektöre bağlayabildikleri için kablo boyutunu indirgemek için de kullanılırlar. Resim 2: Kablo başlığı uygulamasında kullanılan bir pabuç tipi Pabuç ve Kablo Uyumu Bir kablo tasarımının ilk ve aynı anda en önemli aşamalarından biri iletken tasarımıdır. İletkenlerin tasarımları için en yaygın standart IEC 60228’dir. Tasarımı yapılırken ve iletken seçilirken iletkenin geometrik boyutu ve kesiti oldukça önemlidir ancak en önemli parametre geometrik kesit değil, elektriksel kesittir. Bu da 20 ⁰C’deki 1km uzunluk için verilen maksimum doğru akım iletken direnci ile sağlanır. Standartlar elektriksel kesit için maksimum iletken direnci şartını koyarken, geometrik kesit için bir şart koymayıp bilgi ve kılavuz olması için geometrik çap aralığı vermiştir. Türkiye’de kablo üreticilerinin iletkenler için “Türk Standardı” olarak kullandıkları standart TS EN 60228:2007’dir. Örnek olarak, tek ve çok damarlı kablolar için Sınıf 2 örgülü iletkenlere ait maksimum iletken direnci ve minimum tel sayısı parametreleri (Tablo 1’de) TS EN 60228:2007 Çizelge 2’de zorunlu olarak verilirken, ilgili kesitler için iletken çapları bilgi amaçlı olarak aynı standardın “Ek Bilgi” kısmındaki Çizelge C.2’de verilmiştir (Tablo 2). Tablo 1: TS IEC 60228: 2007, Çizelge 2 Resim 3: TS IEC 60228: 2007, EK C Tablo 2: TS IEC 60228: 2007, Çizelge C.2 Bu örnek, diğer dairesel iletkenler için de geçerlidir. TS EN 60228:2007 standardının ekler kısmındaki diğer iletken sınıflarına ait çap bilgilerini içeren tabloları görebilmemiz mümkündür. Türk Prysmian Kablo olarak yaptığımız kablo ve iletken tasarımları hem standartların belirlediği “20 ⁰C’deki 1km uzunluk için verilen maksimum doğru akım iletken direnci” kriterine hem de kılavuz olarak verilen “en büyük ve en küçük çap” sınırlarına uyum sağlamaktadır. Bununla birlikte pazardan gelen uygunsuzluklarla ilgili yorumlar ve tarafımıza yöneltilen sorulara ışık tutmak amacıyla üç farklı pabuç üreticisinden alınan dört farklı kesit için (35,50,70 ve 95 mm²) tasarlanmış kablo pabuçlarından, her birinden üçer adet olacak şekilde testler yapılmıştır. İletkenlerimizin doğru üretilen her pabuç numunesi ve doğru sıkıştırma ile tam uyum sağladığı yaptığımız test sonuçlarında görülmektedir. Yapılan bu çalışma Tablo 3’te karşılaştırmalı olarak gösterilmiştir. Tablo 3: Farklı pabuç üreticilerinin pabuç çapları ve Prysmian Group iletken çapları Resim 4: Direkt olarak kablo ucuna bağlanmış ve doğru montaj yapılmış bir pabuç tipi. Uygun Olmayan Bağlantı Sonucu Oluşabilecek Sonuçlar Bağlantısı yapılacak kablo ve pabuç malzemelerinin standartlara uygun olması gerekliliği tartışmaya açık bir konu olmadığı gibi doğru klemensleme ve bağlantı şekli de kurulacak sistemin hem uzun ömürlülük açısından hem de can ve mal güvenliği açısından belki de en çok dikkat edilmesi gereken husustur. Doğru malzemelerin seçilmesi ve kullanılması durumunda dahi yapılacak olan hatalı bağlantı sebebiyle istenmeyen sonuçlarla karşılaşmak işten bile değildir. En çok yapılan hatalardan biri, aşırı sıkıştırmadır. Yapılan aşırı sıkıştırma işlemi ile bağlantı noktasındaki iletken ezilip zarar görebilir. Zaman içerisinde titreşim, bükülme vb sebeplerden dolayı tel kopmaları oluşabileceğinden, iletkenin elektriksel direnci yükselecektir. Buna bağlı olarak da aşırı ısınma meydana gelebilir. Aşırı ısınma, kablo izolasyonunda kullanılan polimerik malzemenin limit değerlerini aşması durumunda, polimerik malzemenin kimyasal özelliklerini bozup yangınla sonuçlanabilir. Hataları önlemenin yolu ise hidrolik sıkıştırma aparatı kullanmak ve aparat üreticisinin tavsiye ettiği periyod geçmeden kalibrasyonunu yaptırmaktır. Diğer bir hata ise bağlantısı yapılacak kablonun iletken kesitine uygun pabucun seçilmemesidir. Pabucun olması gerekenden büyük seçilmesi durumunda, pabuç ile kablo iletkeninin temas yüzeyi arasında istenilen seviyede bir birleşme olmayabilir. Bunun sonucunda ise bağlantı noktasındaki boşluklarda oluşabilecek arklar ile yine polimerik malzemeye zarar verip, yangına sebebiyet verebilir. Bu tip durumların önüne geçmenin yolu, standartlara uygun doğru malzemeleri seçip doğru bağlantıyı yapmaktır. Türk Prysmian Kablo olarak, toplumu ve kullanıcıları bilinçlendirmek adına yaptığımız çalışmaları paylaşmayı sürdürüyoruz. Unutmayalım ki yaptığımız çalışmalar ve kurduğumuz sistemler, bizden sonraki nesillere ışık tutacaktır. Prysmian Group Türkiye Hakkında Merkezi 1964 yılından bu yana Mudanya’da (Bursa) olan Türk Prysmian Kablo ve Sistemleri A.Ş. bünyesinde, 2018 yılı sonu itibariyle 479 kişi çalışmaktadır. Türk Prysmian’ın ürün yelpazesi kapsamında, Prysmian ve Draka markaları ile, 220 kV'a kadar olan tüm enerji kabloları, 3.600 çifte kadar bakır iletkenli haberleşme kabloları ile fiber optik kabloları, demiryolu sinyalizasyon kabloları, asansör sistemleri, stüdyo broadcast kabloları ve özel kablolar bulunmaktadır. Prysmian Group içinde öncelikli bir ihracat merkezi olan ve 2018 yılında toplam yaklaşık 1.373.378.408 TL olan cirosunun %24’ünü ihraç eden Türk Prysmian Kablo, Borsa İstanbul A.Ş.’de işlem görmektedir. Daha fazla bilgi için: www.prysmiangroup.com.tr Prysmian Group Hakkında Prysmian Group, General Cable ile dünya çapında gerçekleşen birleşmeyi takiben, enerji ve telekomünikasyon kabloları endüstrisinde, 2018 yılında yaklaşık 11 milyar Euro olan satışları, 29.000 çalışanı, 50 ülkede faaliyet gösteren 112 fabrikası ile bir dünya lideridir. Yüksek teknoloji ürünleri pazarında yer alan Prysmian Group, geniş bir ürün ve hizmet yelpazesine; teknoloji ve bilgi birikimine sahiptir. Prysmian Group, ürün yelpazesi kapsamında; enerji iletimi ve dağıtımı için yeraltı ve denizaltı kablo ve sistemleri; çeşitli endüstriyel sektörlerdeki uygulamalar için özel kablolar; video, bilgi ve ses iletimi için optik fiber ve kablolar ve bakır telekom kabloları bulunmaktadır. Prysmian Group’un temel rekabet güçleri arasında, yenilikçi ürün ve üretim süreçleri ve sahip olduğu geniş coğrafi alanı ile müşteri memnuniyetine ve müşteri hizmetlerine verdiği önem yer almaktadır. Prysmian S.p.A., Milano borsasında işlem görmektedir. Daha fazla bilgi için: www.prysmiangroup.com 
. . .
İçerik sadece atıfta bulunularak yayınlanabilir: Sivas İş Dünyası. Editöryal görüş, yazarın görüşüne aykırı olabilir.
