California merkezli Haas Automationdaki mühendisler ve yöneticiler hakim olarak dünyanın en büyük imalat tezgahı üreticisi olmaya karar verdiklerinde, dişli üretiminde ustalaşmaları gerektiğini biliyorlardı. Yaklaşık 30 yıl sonra, her ay 1200'den fazla Haas imalat tezgahı ve yüzlerce döner ürün üretilmeye ve her Haas dişlisi kesin ve tavizsiz standartlara göre işlenmeye başlandı.
Haas Automation Makine Mühendisliği Başkan Yardımcısı Bill Tandrow’a göre, “Dişli yapımı, bilim ve sanatın mükemmel karışımına diğer işlem türlerinden daha fazla dayalıdır.
“Dişli yapan herkese büyük saygı duyuyorum,” diyor. “Birçok yönden, Haas'taki dişli üretiminin kalitesi nihai ürünümüzün kalitesinin tanımlanmasına yardımcı oluyor."
Dişli yapma sanatı, diyor Tandrow, işleme sürecinin dikkatli bir şekilde gözlenmesine ve gereken şekilde kontrol edilmesine dayalıdır. “Kara büyüye” gerek yoktur, sadece detaylara gerektiği gibi dikkat edilmesi yeterlidir.
Haas Automation, dişli yapımını ciddiye alır. Şirket Oxnard, California’daki devasa üretim tesisinde kapsamlı üretim yelpazesi için yüksek hassasiyete sahip alın dişlisi, sonsuz dişli ve salyangoz dişlisi üretmektedir. 600 yetenekli tornacı ve montaj uzmanından yalnızca bir avuç dolusu tornacı bu zorlu parçaların üretiminde çalışıyor.
Haas tornacıları Boris Klebanov ve Edik Beginian, kendilerini bildi bileli şirkette çalışıyorlar. Dişlilerle ilgili bildiklerinin büyük bölümünü şirketin kurucusu Gene Haas’tan öğrenmişler. 
“Yıllar önce, ilk freze yapmaya başladığımızda," diyor Edik, "Gene tedarikçilerden aldığımız dişlilerden pek de memnun değildi, bu yüzden Reishauer RZ-80'i satın aldı ve dişlileri kendisi yapmaya başladı. Tam olarak neyin olup bittiğini öğrenmek için birçok deney ve test yaptı. Sadece performans sorunlarını çözmekle kalmadı, makineyi kendi başına nasıl onaracağını ve bakımını nasıl yapacağını da öğrendi. Daha sonra bize öğretti.”
“Bugün halen o mükemmel teknikleri kullanıyoruz,” diye ekliyor Boris. “70-80 farklı dişli türünün yanı sıra, aslında Gene'nin geliştirdiği dişlileri üretiyoruz. Halen her şeyi şirket içerisinde yapıyor ve tüm sorunlarımızı kendi başımıza çözüyoruz.”
Her gün farklı makine kurulumları gerektiren programlarla, süreç kontrolünün elde tutulması bu yetenekli tornacıların karşılaştığı birçok zorluktan yalnızca biri - ama oldukça büyük biri. “Alın dişlilerin hiçbir zaman hassas olmaları beklenmedi,” diyor Tandrow. “Yakın bir zamana kadar, hiç kimsenin bunları hassas hale getirecek ekipmanı yoktu. Tornacılar, sadece birbirlerine uysalar bile mutlu oluyorlardı. Makine El Kitabının alın dişlileriyle ilgili bölümünü açarsanız, boşluk vb. ile ilgili birçok tablo bulursunuz. Bu tablolar kötü bir dişli yapmak için hazırlanmadı," diyor Tandrow. “30’ların sonlarında o tablolar yazılırken, bunlar teknoloji harikalarıydı. O zamanlar CNC dişli frezeleri ve taşlayıcılar yoktu. Taşlayıcıda bir inçin 30 milyonda birini tutmayı bekleyemezdiniz. Ama şu anda, bu aralıklarda çalışabilen ekipmanlara ve süreçlere sahibiz. Uygun bir yağ filmi üretebiliyoruz. O zamanlar kimsenin hayal bile edemeyeceği kadar sorunsuz çalışan dişliler üretiyoruz.”
Haas neden kendi dişlilerini yapma konusunda bu kadar ısrarcı? “Çünkü,” diyor Tandrow, “çıktıları hassas bir şekilde kontrol etmemize imkan veriyor. Dişli azdırma ve son taşlama işlerinde şirket dışında yaptırmış olsaydık başarılı olamayacağımız çok fazla küçük nokta ve incelik var. Mümkün olan en yüksek hassasiyetle, kendimiz için doğru şeyi yapabilmek amacıyla kendi dişlilerimizi üretiyoruz.”
Düz kesimli alın dişlileri, Haas Automation’ın tüm dişli kutularının temelini oluşturuyor. Şirket eksiksiz tertibatları satın almaya başladı, ancak bu tertibatlar mühendislerin istediği kadar iyi değillerdi, diyor Tandrow: “Son olarak, kendi dişli kutumuzu tasarladık. Şimdi tüm parçaları kendimiz yapıyoruz.
“Dişlileri başkasından aldığınızda," diye devam ediyor, "bir aracı kullanmanız gerekiyor. Mağazaları sokağın karşısında olsa bile, onlarla ilişki kurmanız gerekiyor. İki farklı şirket, iki farklı kültür var ve dişlilerin kullanılmasıyla ilgili süreç ve dişlilerin yapılmasıyla ilgili süreç arasında önemli bir kopukluk oluyor.
“Ama dişliyi şirket içerisinde yaptığınızda, sokağın karşısında yapamadıkları şeyleri yapabiliyorsunuz. Örneğin, dişlileri tek bir mandrel üzerinde kaba olarak monte edebilir, frezeye veya taşlayıcıya koyabilir ve son taşlama işlemini mükemmel bir şekilde yapabilirsiniz. Dişliler, sizin ölçebildiğiniz kadar hassastırlar ve halihazırda çalışacakları şaftın üzerindedirler. ‘Sokağın karşı tarafı’ bu kalitenin yanına bile yanaşamaz,” diyor Tandrow. “Dişli operasyonlarımızın birçoğunda, dişliyi frezeleyen ya da taşlayan operatör genellikle dişli kutularını monte ettiğimiz yere yüz yarda yakınlıktadır.
“Bir üretim ortamı için bu ideal rakamdır. Dişlileri 10 veya 20’lik çok sık partiler halinde üretebiliyor ve oldukça hızlı bir şekilde işleme alabiliyoruz. Büyük partilerin sipariş edilmesine göre daha ekonomik ve herhangi bir sorun yaşandığında üretime tekrar başlamadan önce çok az çalışma yapmamız yeterli oluyor. Tabii sorun olursa,” diyor Tandrow. “Dürüst konuşmak gerekirse, bu yaklaşımı benimsediğimizden beri hiç sorun yaşamadık.”
Alın dişlilerin kesildiği ve taşlandığı yerde, Haas aynı zamanda döner ürünleri için sonsuz dişliler ve salyangoz dişlileri de üretiyor. Bu noktada sıkı süreç kontrolüne gösterilen özenin semeresi alınıyor. 
“Döner ürünlerimizin kalbindeki alüminyum-bronz sonsuz dişliler, aslında oldukça gelişmiş konseptler,” diyor neredeyse yirmi yıldır bu ürünleri tasarlayan mühendis Thomas Velasquez. “Kullandığımız tek kılavuzlu frezeler ve kesimden önce yaptığımız ön montaj sayesinde hassasiyet sağlanıyor. Sıkı geçmeli dişliyi işmiline yerleştiriyor, tertibata monte ediyor ve içeride ayarlıyoruz, böylece biten dişlinin hatve çapının montaj çapıyla mükemmel derecede eşmerkezli olmasını sağlıyoruz.
Yine bu noktada, kurulumun hassasiyeti bu tornacıların mahareti ve süreci dikkatli bir şekilde kontrol etmeleri sayesinde ürün hassasiyetine dönüştürülüyor. “Üç ya da beş tanesinden biri, önemli bir hataya karşı Wenzel WGT500 CNC dişli analiz makinesinde kontrol ediliyor,” diyor Velasquez. “Aynı anda hem salyangoz hem de dişli tarafında dişten dişe ve genel hatve hassasiyetlerini doğrulayabiliyoruz. Ayrıca, anında geri bildirim için daha keserken dişlileri kontrol etmek için kullandığımız özel salyangozlarımız var. Makineden dışarıya doğru şekilde geldiklerinden emin olmalıyız.”
“Bu da bir başka önemli nokta,” diyor Tandrow. “Dünyanın en iyi ekipmanlarından bazılarına sahip olmadan bu seviyede rekabet edemezsiniz: örneğin Reishauer RZ-362A freze, Studer S40 taşlayıcılar ve fabrikamızdaki diğer olağanüstü kontrol ekipmanları. Sürekli bu sonuçları alabilmek için en iyi aletlere sahip olmalısınız.”
“Ayrıca Mitsubishi GC15 ve GE20A, Koepfer 300 ve Gleason 130H dişli taşlayıcılarımız var,” diyor Velasquez, “bunların yanı sıra yüksek kaliteli karbür frezelerine ve hassas kalmaları amacıyla ekipmanların bakımlarının yapılması için gerçek bir tutkuya sahibiz."
Dişlilerin hassasiyeti açısından bir başka kritik faktör, kesmeden önce sonsuz dişlinin işmiline ısıyla yerleştirilmesidir. “Bu işlem eşmerkezlilik hatalarını ortadan kaldırıyor,” diyor Velasquez, “ve dişli dışarıdan alınsaydı bu yapılamazdı. Kısacası, her şeyi biz kontrol ediyoruz.”
“Üretirken aynı zamanda kontrol de yapan bir montaj ekibimiz var,” diyor Tandrow. “Parçalar kontrollü bir süreçte üretildiği için, montaj ekibi parçaların test edilmesiyle ilgili tolerans aralıkları dahil olmak üzere her şeyi biliyor ve kaliteyi tam anlamıyla kontrol edebiliyoruz.”
Bu montaj ekibinin kilit bir üyesi olan Misha Brkic, her mamul ürünün hassasiyetini doğrulamak için özel bir kontrol sürecini kullanıyor. Yıllar boyunca edindiği deneyim sayesinde, montaj süreci sırasında sadece ellerini kullanarak birçok şey söyleyebiliyor. Doğru işlenmiş salyangoz ve dişlinin nasıl bir his verdiğini çok iyi biliyor ve sıra dışı bir şey bulursa montaj sürecini daha başlamadan durdurabiliyor.
“Sürecin başarısı için son anahtar, bu seviyede bir beceri ve deneyim," diyor Tandrow. Brkic Haas’taki makine bölümünü ve montaj bölümlerini birbirinden ayıran uzun duvarın diğer tarafında görevlerini yerine getirirken, Boris ve Edik’ten sadece yüz yarda uzakta çalışıyor. Hemen aralarına yerleştirilmiş geniş bir antre var.
“Mükemmel” diye gülümsüyor Tandrow. “Tıpkı dişliler gibi.”
. . .
İçerik sadece atıfta bulunularak yayınlanabilir: Sivas İş Dünyası. Editöryal görüş, yazarın görüşüne aykırı olabilir.
