Geçen sayımızda sizlere paslanmaz üretim sürecinin başlıca safhaları ile birlikte proses iletimlerinin en temel öğesi olan paslanmaz boru üretimi ile ilgili olarak geniş bilgilere yer vermiştik,bu ayki bölümde ise genel hatları ile bu üretimlerin standardizasyonu ile ilgili bilgiler aktarmaya çalışacağız.…
Geçen sayımızda sizlere paslanmaz üretim sürecinin başlıca safhaları ile birlikte proses iletimlerinin en temel öğesi olan paslanmaz boru üretimi ile ilgili olarak geniş bilgilere yer vermiştik,bu ayki bölümde ise genel hatları ile bu üretimlerin standardizasyonu ile ilgili bilgiler aktarmaya çalışacağız.
Üretim süreçleri mutlak suretle başlıca önceden kuralları saptanmış ve özellik birimleri ile tüm dünyadaki var olan üreticilerin uymak yükümlülüğünde oldukları “standartlar”ile gerçekleşmektedir.Bu standartlar tüketicinin bu ürünleri her türlü proses amacına uygun olmaları konusunda bilgilendirmekle beraber,sipariş ve siparişin gerçekleşmesinin ardından uygulama bazlı olarak disipline etmesi açısından büyük önem taşımaktadır.Dünyada paslanmaz sektörü açısından bakılacak olunursa belli başlı ülkelerde oluşturulmuş ve geçmişleri çok uzun yıllara dayanan organizasyon komitelerinin saptağı standart dizinlerinin oluşturulduğu ve zaman süreci itibarı ile gerektiğinde revize edildiği uygulamalar yer almaktadır.Bugün itibarı ile dünyada tatbiki yapılan standartlar,Amerikan,Avrupa Standartları,Alman Standartları ve İngiliz Standartları başı çemekle beraber Japon Standartları ise lokal konumları ve endüstriyel birlikteliklerle beraber hatrı sayılır bir uygulama sahasına sahiptir.Bu Standartların gerek yazılması,gerekse tatbiklerinin kontrol altına alınması ile ilgili pek çok kurum devrededir ki bu kurumlar literatür çerçevesinde zikredildiğinde belirli kısaltmalar ile ifade edilmektedirler.
Dünyadaki paslanmaz teknolojilerinin pek çok tanımlama ifadeleri bulunmaktadır.Esas olarak her malzeme çeşidi belli kurallar ve bu kuralların dikte ettirdiği normların ölçü ve imalat şekillerine göre üretilmektedir.Bu tanımlanan ve çerçevesi çizilen kurallar ülkeden ülkeye değişiklik göstermiş olsada bilimsel çalışmaların odaklandığı merkezlerin başta Amerika ve Avrupa ülkeleri olduğu göz önünde bulundurulmalıdır.Bu ülkelerin standartların belirlenmesindeki oluşturduğu komisyonlar değişik tarihlerde yayımladıkları ölçü-norm,imalat şekli ve imalatta ölçüm belirsizliği kavramından ortaya çıkan tolerans sapmaları ve nihayetinde üretimin kalite kontrol ve son kullanıcıya ulaştırılmasındaki güvence anlayışı ile birlikte uygulanan tahribatlı fiziksel metalojik testlerle beraber tahribatsız testlerin de parametrik işleyişlerini yazılı olarak beyan etmişlerdir.
Başlıca standartlar Amerika,Avrupa ve Evrensel ISO (International Organization for Standardization)olarak üç temel çatı altında toplanmıştır.Bu standartların yanı sıra ülkeden ülkeye farklılık gösteren tali ifadeler içeren yazılı deklarasyon standartları olmasına karşın sadece özel talepler doğrultusunda değerlendirilmektedirler.Tüm metodolijide kullanılan standartlar ve kısaltma birimleri aşağıdaki sıralama çerçevesinde verilmiştir;
AISI American Iron and Steel Institute
ANSI American National Standards
API American Petroleum Institute
ASME American Society of Mechanical Engineers
ASTM ASTM International American Society for Testing and Materials
AWS American Welding Society
BS British Standards Institution
DIN Deutsches Institute for Normung
ISO International Organization for Standardization
JIS Japan Industrial Standards
KS Korean Industrial Standards
MIL Military Specifications and Standards
NF Norm Francaise
SAE Society of Automotive Engineers
UL Underwriters Laboratory
UNS Unified Numbering System
Paslanmaz çelik endüstrisinde standartlar kuramsal olarak birbirinden ayrı olarak ifade edilsede pratikte ve kullanım sahalarında ortak ifade şekillerinde değerlendirilir.Özellikle bazı endüstri sahalarında kullanılan spesifik malzemelerin sadece Amerikan normu karşılığı olduğu gözlemlenebilir.
Özet olarak ifade edilmesi gerekirse Paslanamaz Çelik Malzemeler için standartlar aşağıdaki konu başlıkları için tanımlanır,ve yukarıdaki tablodaki ifadeler önce yazılarak bir sayısal no yazılarak tanımlanır.Örnek; AISI 304L,DIN 11850 v.b
Standardın oluşması için öncelikle;
• Üretici firma (EN ISO 9001 Kalite Yönetim sistemine sahip olmalıdır)
• Paslanmaz malzemenin tanımı(Boru,saç,levha,flanş v.b)
• Paslanamaz malzemenin ölçüsü(metrik-mm-inch)
• Paslanamaz malzemenin üretim standardı(AISI,DIN)
• Paslanamaz malzemenin metalojik kalitesi( AISI 304L,1.4404,UNS 3183)
• Paslanmaz malzemenin üretim normlarına göre üretim aşamasındaki yapılan kalite güvence testleri(ASTM A999,EN 10088-2,EN ISO 3651,EN 10045-1)
• Paslanmaz malzemenin kabul edilebilir limitler içindeki üretim toleransları(D3/T4)
• Paslanamaz malzemenin son kullanıcıya teslim şekilleri(Boylar,paketleme formu)
Şartlarının oluşması beklenmelidir.
Standartların tatbikinde açıkça ifade edilen kuralların çerçevesinde üretilen her türlü malzemenin bu normların gereksinimlerini karşılayıp karşılamadığının laboratuvar şartlarında tatbik edilecek testlerle ölçülmesi ve değerlendirilmesi gerekmektedir.Bu ölçümlerde kullanılan ekipmanlar aşağıda resimleri ile gösterilmiştir.
Spektral analiz (Spectral analyse) CR 10 261 SPECTROMAXx
Sertlik Deneyi (HRA) TS EN ISO 6508-1
Sertlik Deneyi (HRB) TS EN ISO 6508-1
Sertlik Deneyi (HRC) TS EN ISO 6508-1
Sertlik Deneyi (HB30) TS EN ISO 6506-1
Sertlik Deneyi (HB10) TS EN ISO 6506-1
Yassıltma Testi
TS EN ISO 8492 : 2007
Yüzey Pürüzlülüğü Ölçümü Ra, Rt,.. TS 971 : 1988
Mikroskobik Muayene TS EN 1321 : Nisan 2001
Makroskobik Muayene TS EN 1321 : Nisan 2001
Tanelerarası Korozyona Dayanımın Tayini
(Paslanmaz Çelik) TS 3156
EN ISO 3651 – 1 Metot C
Huey Testi
Hidrostatik test TS EN 10 246 – 2 : 2005
Eğme Deneyleri TS 282
EN 910 : Nisan 2002
Darbe Deneyi (Charpy V) TS EN 875 : Mart 2002
Çekme Deneyi (Genel) TS 138
EN 10 002 – 1 : 2004
Çekme Deneyi
(Kaynak üzerinde boyuna) TS EN 876 : Ekim 1996
Çekme Deneyi
(Kaynak üzerinde enine) TS 287
EN 895 : Nisan 1996
Ağız Genişletme Testi
TS EN ISO 8493 : 2007
Deney işlemlerinin yapılabilmesi maksadı ile dikkat edilirse donanımların gerçekleştiridiği testlerinde belli başlı standart terimlerinin başlıkları ile ifade edildikleri görülmektedir.en sağda yer alan sayı ilgili standardın en son yayımlandığı tarihi veya son revize edildiği tarihi ifade etmektedir.Bilhassa her standart revize edildiğinde bir önceki tarihe ait olan standardın hükümleri geçerliliğini kaybetmektedir.Ülkemiz literatüründe standartların tatbiki açısından Avrupa ve ISO normunun öngördüğü standart metinleri benimseyerek Türk Standartlar Enistütüsü T.S.E tarafından yayımlanan standart metinlerini esas almıştır.Yukarıda bahsi geçen testlere yapılan atıflarda T.S.E standartları esas olarak alınmıştır.
Tüm uygulama gruplarında Paslanmaz sektörü açısından ele alındığında dünyada mevcut olan yüzlerce standart metni mutlaka ilgili malzeme için ele alındığında dikkatli bir biçimde okunmak sureti ile anlatılmak istenen tüm ifade ve yaklaşımlar doğru bir biçimde yorumlanmalıdır ki gerek uygulama sahalarında gerekse proses sistemlerinin aplikasyonundan sonraki zaman dilimlerinde işletmelerin idareri süreçleri bakımından devamlılık prensibinin optimumda tutulması açısından büyük önem taşımaktadır.
Yazan:Caner Fenerci Yüksek Elektronik Mühendisi
Borşen Boru CRM Müdürü-Kalite Yönetimi Temsilcisi
